Hoe herschrijf je je manuscript?

De lange rit zit erop! De eerste versie van je manuscript is af en nu ga je beginnen aan de volgende stap in het schrijfproces: het herschrijven. Hoe doe je dat en waar moet je rekening mee houden? In dit blog deel ik mijn tips met je! Herschrijven is voor iedereen weer anders, dus zie deze tips dan ook vooral als inspiratie en vaar een koers die bij jou en je verhaal past.

Do: Laat je tekst eerst even met rust

Voordat je aan de eerste revisie begint, is het verstandig om de tekst te laten ‘besterven’, zoals Murakami het in Romanschrijver van beroep zo mooi noemt. Als je direct na afronding van je eerste versie begint met herschrijven, heb je de details waarschijnlijk anders in je hoofd zitten dan ze op papier staan. Daardoor vult je hoofd de gaten in je tekst automatisch in, zodat je niet doorhebt wat eraan scheelt. Als je je tekst even weglegt, kijk je er daarna weer met verse en objectievere ogen naar.

Je tweede, derde, vierde en tiende revisie zullen ook allemaal baat hebben bij een periode van rust. Het verhaal beklijft dan niet alleen op papier, maar ook in je gedachten. Vaak komen er dan ineens nieuwe ideeën in je op en oplossingen voor problemen die je nog niet eerder had gesignaleerd. Hoelang je je tekst niet van de plank trekt is natuurlijk aan jou, maar ik raad aan dat het minstens een maand is.

Don’t: Denken dat één revisieronde genoeg is
of dat herschrijven zelfs helemaal niet nodig is

‘The first draft of anything is shit.’

Ernest Hemingway

Je ziet bovenstaand citaat op álle schrijfblogs terugkomen en daar is een goede reden voor: het is waar. Een boek schrijven bestaat voor het grootste deel uit herschrijven. Nu snap ik wel dat je supertrots bent dat je überhaupt die eerste versie op papier hebt gekregen, maar het is zonde als je het daarbij zou laten. Een van de redenen dat zoveel ingezonden manuscripten bij uitgeverijen worden afgewezen, is dat veel (beginnende) schrijvers niet herschrijven of denken dat dat pas nodig is als je een redacteur hebt die je daarin begeleidt. Een logische gedachte! 

Die ‘onwil’ om te herschrijven heeft voor mijn gevoel vooral te maken met onmacht: niet weten hoe. Schrijven leer je vooral door het te doen. Een schrijver met dertig jaar ervaring kan misschien toe met één revisieronde, maar als je die schrijver nu al was zou je dit blog waarschijnlijk niet lezen. Hou dus vertrouwen dat elke herschrijfronde je tekst ten goede komt. Het resultaat zal de moeite en al je harde werk waard zijn!

“I went for years not finishing anything. Because, of course, when you finish something you can be judged.”

Erica Jong

Do: Begin bij de grote lijnen

Als je de tekst de tijd hebt gegeven om te besterven, kun je daarna beginnen met de grote lijnen. Wanneer je direct in de details gaat zitten, heb je straks misschien veel extra werk als je toch een andere kant op wil met je plot of als je plot toch niet helemaal lekker loopt. Neem dus als eerste je plot door. Vaak veranderen de verhaallijnen gaandeweg tijdens het schrijven, waardoor achteraf niet alles meer klopt. Lees je hele manuscript door en maak ondertussen aantekeningen in een extern bestand. Hoe zit je plot in elkaar? Waar ben je wel en niet tevreden over? Zitten er gaten in je plot of kan er ergens juist geschrapt worden?

Tijdens deze leessessie kun je ook meteen aangeven waar je je tekst saai of langdradig vindt worden, waar je meer informatie of beschrijvingen moet toevoegen of waar er een sprong in de tijd zit die te abrupt is. Ook kun je aantekeningen maken over welke personages misschien nog niet helemaal tot hun recht komen en plat op het papier blijven liggen.

Don’t: Raak niet ontmoedigd

Het is heel normaal dat je na de laatste punt het idee hebt dat je een bestseller hebt geschreven, een geweldig en vernieuwend boek. De realiteit is vaak dat die droomwaan wordt doorbroken als je je tekst weer terugziet na de periode waarin je hem hebt laten rijpen. Raak niet ontmoedigd als je denkt dat je tekst waardeloos is. Denk nog even terug aan wat Hemingway zei: ‘The first draft of everything is shit.’ Als zijn eerste versies slecht waren, dan mag die van jou dat ook zijn! (en dan kan ook jouw manuscript nog dat meesterwerk worden dat je voor ogen hebt.)

Zie je eerste versie eerder als boodschappen dan als een gerecht dat vers uit de oven komt. Het een komt voort uit het ander, maar die ovenschotel zal er nooit van komen als je niet eerst boodschappen doet. Voeg smaak toe aan je verhaal, haal eruit wat niet lekker is en stop er het werk in waar het recht op heeft.

Do: Print je tekst uit

Als je alle fouten in het plot eruit hebt gehaald, begint het ware herschrijven. Soms kan het helpen om op dat punt met pen en papier aan de slag te gaan. Je tekst ziet er ineens heel anders uit als je het niet van een scherm leest. Markeer woorden en zinnen die je wil verwijderen, maak aantekeningen van alles wat je wil toevoegen, enzovoort. Leef je uit met notitieblaadjes en markeerstiften. Deze stap kan ook digitaal, bijvoorbeeld in Scrivener, maar het werkt net wat beter als je het op papier doet. Van werkwijze veranderen kan ook helpen als je even vastzit en niet weet hoe je verder moet. 

Don’t: De redacteur uithangen

Zoals je waarschijnlijk tijdens het schrijven ook al hebt gemerkt, is het heel verleidelijk om in de rol van redacteur te kruipen. Laat alle taalfouten maar even voor wat ze zijn en focus je op de inhoud van het verhaal. Het is moeilijk om tegelijkertijd op de inhoud en de vorm te letten en als je de redacteur gaat uithangen, mis je misschien belangrijke verbeterpunten in je verhaallijnen of de ontwikkeling van je personages.

Do: Schrappen

Schrijven is schrappen. Je wil dat je tekst vloeiend leest, maar dat wil niet zeggen dat alle bijvoeglijk naamwoorden die erin zijn geslopen er ook in moeten blijven staan. Zeker als je aan het begin van je schrijfcarrière staat, heb je waarschijnlijk te veel beschrijvende woorden gebruikt om de omgeving tot leven te wekken en je personages te introduceren. Misschien heb je stiekem wel vulwoorden woorden toegevoegd om aan de 50.000 woorden te komen tijdens NaNoWriMo. 

Welke woorden hebben een functie in je verhaal en welke niet? Woorden die je per definitie kunt schrappen om je tekst sterker te maken: heel, erg, veel, mooi, leuk, helemaal, ook, wel, dingen, altijd, nooit en stopwoordjes (die verschillen per schrijver).

Schrappen gaat verder dan alleen een paar woorden verwijderen en eigenlijk loop ik nu al op de zaken vooruit. De bijvoeglijk naamwoorden kun je gerust tot een latere versie laten staan. Ga eerst schrappen in de grote lijnen. Misschien heb je wel te veel personages en kun je er een paar samenvoegen. Of misschien beschrijf je elke ruimte waar je hoofdpersoon komt met een halve pagina tekst. Voor veel teksten geldt: less is more.

Don’t: Niet kritisch genoeg zijn

Je zit zelf zo dicht op je tekst dat het moeilijk is om kritisch te zijn. Het helpt om je tekst een tijdje weg te leggen, maar helemaal van een afstand naar je tekst kijken lukt nooit. Probeer om zo kritisch mogelijk te zijn. Als jij een bepaald hoofdstuk of een bepaalde passage al ‘mwah’ vindt, dan vindt de lezer dat waarschijnlijk ook.

Hoe kun je verbeterpunten ontdekken als je nergens het ‘mwah’-gevoel bij krijgt? Laat je tekst eens lezen door een proeflezer. Stuur niet meteen een heel boekwerk op, maar bijvoorbeeld alleen het eerste hoofdstuk. Vraag vervolgens om een terugkoppeling: Wil je verder lezen na dat ene hoofdstuk? Waarom wel/niet? Welke delen vind je goed of juist minder goed? Waarom? Welk personage vind je sympathiek en wie juist niet? Luister goed naar wat je proeflezer zegt en schiet niet in de verdediging, anders durft diegene de volgende keer niet eerlijk tegen je te zijn.

Kortom: 

• Laat je tekst minstens een maand ‘besterven’.
• Denk niet dat je zo’n briljant schrijver bent dat jouw tekst niet hoeft te worden herschreven.
• Begin met de grote lijnen en ga pas met de details aan de slag tijdens latere revisierondes.
• Raak niet ontmoedigd als je je tekst terugleest en het helemaal niets vindt, dat hoort erbij.
• Print je tekst uit na de eerste revisieronde om er op een andere manier naar te kunnen kijken.
• Let tot je laatste herschrijfronde niet te veel op taalfouten, dat komt nog wel.
• Schrijven is schrappen, laat alleen staan wat van waarde is voor je verhaal.
• Wees kritisch en vraag om feedback.
• Doe wat voor jou goed voelt!

Verder lezen

Wat afwijsbrieven écht betekenen
Manuscripten aanbieden bij uitgeverijen: hoe doe je dat (niet)?
De slushpile 101: de waarheid over ongevraagde manuscripten
Schrijfvis: Schrap deze 21 woorden uit je tekst